Genel

Yas ve Kayıp

Kayıp denince aklımıza ilk olarak sevilen birinin ölmesi gelse de, ayrılıklar, boşanmalar ve kişinin sahip olduğu bir rolünü veya becerisini yitirdiği işten atılma, emekli olma, yaşlanma ve hastalanma gibi durumlar da kayıptır. Ancak, ölüm bir sona eriş olması ve geri dönülmezliği nedeniyle bireyin yaşadığı en acı veren bir somut kayıptır. Kayıp sonrasında kişinin yoğun duygular yaşadığı döneme ise yas dönemi denir.
Yas, bir kayıp karşısında verilebilecek en doğal tepkidir. Zorlayıcı bir süreç olan yas tutmaya müdahale edilmesi gereken bir durum olarak bakmak yanlış olacaktır. Ancak müdahale edilmesi gereken, bir desteğin gerekli olduğu durumlara “Patolojik Yas” adı verilmektedir ve normal yas sürecinden ayırt etmek oldukça önemlidir.

Yas Nedir?

Yas, kayıp yaşayan bireylerde bu kayba karşı verilen uyum tepkilerini ifade etmektedir. Yas tepkileri 4 alanda kendini göstermektedir; fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal alanda. Yas kaybedilen kişiyle ilgili tamamlanmamış planları, istekleri, hayalleri ve fantezileri içerir. Bu kavramların ortak noktası yasın kişinin verdiği öznel tepki olmasıdır.

Yas tepkileri incelendiğinde, normal yas ile depresyon belirtileri arasında uyku ve yeme düzensizliği, derin üzüntü, çaresizlik, sosyal içe çekilme gibi birçok ortak nokta gözlenmektedir. Bununla birlikte, sözü edilen tüm bu belirtiler yas sürecinde kısa bir süre için ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, bir kayıp sonrası görülen depresyon normal olarak karşılanmakta ve normal yas sürecinde zamanla azalarak ortadan kalkması beklenmektedir.

Patolojik Yas Nedir?

Kaybın ardından en az altı ay geçmesine rağmen bireyin sosyal ve mesleki yaşam alanlarındaki işlevselliğin giderek bozulması veya önceki işlevsellik düzeyine dönememesi olarak tanımlanabilir. Her bireyde farklı biçimlerde görülmesi nedeniyle anormal yas, komplike yas, çözümlenmemiş yas, maskelenmiş yas, kronik yas, gecikmiş yas gibi değişik şekillerde adlandırılır. Yas tutmanın ilerlemesi gereken süreçlerden geçmeyerek bir noktada takılı kalması ve kişinin kronik olarak yas tutmasıdır.

Yasın Evreleri

1.Evre Şok Ve İnkar: kaybın yaşandığı andan başlayarak birkaç saatten birkaç haftaya kadar sürebilir. Kişi bu dönemde yoğun bir acı çekerek kaybı kabullenmek istemez ve kişi bir hissizlik ve şok içerisinde olabilir. Kaybedilen kişi hayattaymış gibi davranabilir, o kişiye sofrada yer açmak, telefonla aramak gibi.

2. Evre Kızgınlık ve isyan : Bu dönemde kaybeden kişiye özlem artar ve ölen kişiyi arama öfke ve huzursuzluk yaşatır kişiye. Bu süreçte sürekli olarak zihnin ölen kişi ile meşgul olduğu görülmektedir.

3. Evre Pazarlık : Bu dönemde kişi Tanrı ile pazarlık etme girişimlerinde bulunur. Bu aşamada temel düşünce “başıma gelenleri kabul edeceğim ancak bazı şartlarım var” şeklindedir. Artık kayıp kabul edilmeye kayıp sornası hayatın koşulları gözden geçirilmeye başlanmıştır.

4. Evre Depresyon : Kişi kendini büyük bir boşlukta gibi hissedebilir. Ruh halinde düzensizlikler, yalnızlık duygusu, çaresizlik, sosyal çevreden uzaklaşma görülebilir. Bununla birlikte ağlama ,iştah bozuklukları , kayıptan önceki gibi iş yapamama görülebilir.

5. Evre Kabullenme: Bu aşamada kayıp gerçeği kabul edilmektedir. Yasa bağlı gelişen olumsuz tepkilerde azalma görülür ve kişi yavaş yavaş kayıp öncesi yaşamına dönmeye başlar. Bu bir unutma değildir.

Patolojik Yas Tedavisi

Patolojik yasta amaç kişinin kaybettiği kişiyi unutmasını sağlamak değil, bu kayıpla bağlantılı baş edemeği duygularını (suçluluk, özlem, pişmanlık, öfke..) çözümlemek ve yası tamamlama sürecini ilerleterek kişinin normal hayat düzenine dönmesini sağlamaktır. Yas çalışmasında özellikle kişinin yas tutmasına izin verilir ve buna ortam sağlanır buna yönelik çevre düzenlemesi yapılır. Kronik yas sürecinde kişi kaybettiği kişi ile sağlıklı bir vedalaşma gerçekleştirememiştir ve terapi ile danışanın “hoşçakal” diyerek vedalaşması önemlidir. EMDR, diğer bir çok psikolojik travma yaşantısında olduğu gibi kayıp, ayrılık sorunlarının tedavisinde de oldukça etkili ve hızlı bir yöntemdir. Patolojik yas sürecinde olduğunuzu düşünüyorsanız bir uzman yardımı alarak bu süreçten bir yardım eli ile çıkabileceğinizi hatırlatmak isterim. Çevrenizde birinin patolojik yas sürecinde olduğunu gözlemliyorsanız ve artık dinleyerek, konuşarak, destek sağlayarak bir ilerleme alamıyorsanız bir uzman yardımına yönlendirmeniz en etkili yardım olacaktır.

Travma Nedir?

Psikolojide birçok yaklaşım vardır ve her yaklaşım psikolojik problemlerin kaynağını farklı nedenlere bağlamaktadır. EMDR Terapisi gibi travma perspektifinden psikolojik rahatsızlıkları değerlendiren yaklaşımlar ise bugünde yaşanan psikolojik sıkıntıların nedeni geçmiş travmalar olarak görmektedir. Travma, insan eliyle ya da doğal yolla meydana gelebilir. Kişisel olarak ya da toplumsal olarak yaşanabilir. Bir defaya mahsus ya da tekrarlanıyor olabilir.

Travmatik yaşantılardan bazıları:

Kazalar, savaş, taciz, tecavüz, doğal afetler gibi yaşam olayları

Kronik psikolojik veya fiziksel rahatsızlıklar

 Kronikleşmiş yoksulluk, evsizlik, işsizlik durumlarında yaşamak ya da ayrımcılığa

maruz kalmış olmak

Aile içi veya dışı şiddet

Ani kayıplar

Aldatılma, aldatma

Terk edilme, aşağılanma, kıyaslanma

Başarısızlık

Duygusal veya fiziksel ihmal edilme

Bulaşıcı hastalıklar

Fiziksel ve psikolojik bütünlüğümüzü tehdit eden her türlü olay travma olarak nitelendirilmektedir. Travma çok çeşitli psikiyatrik belirti ve hastalıklara yol açabilir. Akut Stres Tepkisi, Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), Travmatik Yas, Depresyon, Alkol-Madde Kullanım Bozuklukları, Anksiyete ve Duygudurum Bozuklukları, Psikotik bozukluklar gibi tablolar travmadan sonra ortaya çıkabilir.

TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU NEDİR?

Travmalardan sonra karşılaşılan en önemli psikolojik sorunların başında gelen Travma Sonrası Stres Bozukluğu’nun 3 ana belirtisi bulunmaktadır.

1)İstenmeden Akla Gelen Düşünce ya da Görüntüler

Bu düşünce ve görüntüler, kişinin hatırlamayı isteyip istememesinden bağımsız olarak, travma sırasında olup bitenler hakkında aklına gelen anılardan oluşur. Uyku esnasında tekrarlayıcı olumsuz içerikte rüyalar görülebilir. Kişi bazen anıya dair görüntüden daha fazlasını yaşadığını ve hissettiğini ifade edebilir. Travmatik anı ile bağlantılı ses, koku, zemin sallanması, bedensel tepkiler gibi güçlü duyumlar da hatırlanabilmektedir.

2)Kaçınma Tepkileri

Kişi olumsuz anılardan korunmak için travmatik olayla bağlı düşünceler, anılar, etkinlikler, durumlar ve kişilerden kendilerini sakınırlar. Kişi için travmatik olayın etkisi çok acı vericidir ve o nedenle travmatik anıyı hatırlatabilecek her türlü şeyden uzak durur ve yokmuş gibi davranabilir.

3)Aşırı Uyarılma Tepkileri

Travmatik yaşantısı olan kişiler kendilerini diken üstünde, sürekli tetikte hissedebilirler. Her an o olay tekrar olacakmış gibi gelebilir. Davranışlarını bu ihtimali düşünerek şekillendirirler, bu konuda aşırı tedbirli davranırlar. Örneğin istemeden de olsa girdikleri binanın çatlağı var mı, kapısından kolay kaçılabilir mi diye kontrol ederler. Yolda yürürken üstüne devrilmesinden korkup direklere yaklaşmazlar. Tehlikeler konusunda abartılı tedbirler alabilirler.

Aşırı uyarılmanın diğer göstergeleri ani ses ve hareketlerde irkilme veya yerinden sıçramadır. Kapı çarpması, yüksek sesle konuşma, birinin aniden odaya girmesi gibi beklenmedik durumlar kişinin yerinden sıçramasına ve uzunca sürebilen bunaltı belirtilerine (çarpıntı, terleme, titreme, nefes daralması) yol açar.

Özellikle uykuya dalmakta güçlük sık görülür. Travmayla ilgili korkular nedeniyle uykuya dalmak saatler sürebilir, normalde uyandırmayacak seslerle kişi kolayca uyanabilir.

Travma Tedavisi

Travma tedavisi denildiğinde ilk akla gelen yaklaşım EMDR Terapisi olmaktadır. EMDR Terapisi ile psikolojik sorunların çözülmesinde son derece hızlı ve etkili sonuçlar alındığı görülmektedir.

Ruhsal travmanın etkileri tedavi edilebilir durumlardır. Yardım almaktan kaçınmamak ise tedavinin ilk basamağıdır.

Lütfen kendinizde veya yakınlarınızda travma ile ilgili ruhsal sorunlar olduğunu düşünüyorsanız bir uzman yardımı almaktan çekinmeyiniz.

Sayıları 20’ye yakın kontrollü araştırma sonucunda EMDR’nin danışanların çoğunluğunun travma sonrası stres semptomlarını etkili bir biçimde azalttığı veya yok ettiği, genellikle psikolojik sorunları ile bağlantılı olan semptomlarda da (endişe gibi) azalma sağladığı görülmüştür. EMDR birçok uluslararası sağlık ve devlet kurumu tarafından da etkili bulunmaktadır. Bunlardan bazıları:

Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO, World Health Organization)

Amerikan Psikiyatri Birliği (American Psychiatric Association)

Uluslararası Travmatik Stres Çalışmaları Birliği (International Society for

Traumatic Stress Studies)

Amerika Savaş Gazileri Bakanlığı (U.S. Department of Veterans Affairs)

Amerika Savunma Bakanlığı (U. S. Department of Defense)

Birleşik Krallık Sağlık Bakanlığı (United Kingdom Department of Health)

Ulusal İsrail Akıl Sağlığı Kurulu (Israeli National Council for Mental Health)

Depresyon, bir kişilik özelliği ya da “şımarıklık” değildir.

Depresyon, kişinin “kendisinin halletmesi gereken” basit bir durum değildir.

Depresyon Nedir?

Günümüzde, ekonomik zorluklar, iş bulamama, evlilik problemleri, sosyal meseleler, sınav stresi derken hepimiz hayatımızın belirli bir döneminde depresyonla burun buruna geliyoruz. Kimimiz buna can sıkıntısı derken kimimiz de yaşadığımız depresyonu görmezden geliyoruz. Peki nedir bu depresyon? Depresyon genel anlamıyla insanların gündelik hayatlarında birçok nedenden ötürü yaşadıkları “duygusal çökkünlük hali“dir. Bu çöküntü dönemi eğer tedavi edilmezse, kronikleşebilir ve tedavi edilmesi daha güç hale gelebilir.

Depresyon Belirtileri Nelerdir?

Depresyon kişinin günlük yaşamını ve uyumunu etkileyecek düzeyde ciddi bir üzüntü yani çökkünlük halidir. Üzüntü ve karamsarlık, yaşamdan zevk alamama, uyku bozukluğu, iştah bozukluğu, hareketlerde durgunluk ya da sıkıntı nedeniyle yerinde duramama, halsizlik bitkinlik, suçluluk duygusu, dikkatini toplayamama, ölüm ya da intihar düşüncesi depresyon belirtilerindendir.

Depresyonda olan kişilerin şikayetleri birçok alanda ortaya çıkar:
– Duygu durumda değişiklikler: Hüzün, bıkkınlık, sinirlilik, mutsuzluk
– Olumsuz düşünce yapısı: Düşük özgüven, çaresiz ve umutsuz olduğuna dair inançlar, intiharla ilgili düşünceler
– Sosyal ilişkilerde problemler: Sosyal geri çekilme, sosyal beceri problemleri, sosyal problemleri çözmede zorluklar
– Fiziksel şikayetler: Uyku bozuklukları, iştahta değişiklikler, aktivitede azalma, ilgide azalma, uyuşukluk, miskinlik

Aşağıdaki belirtilerden en az beşi en az iki haftadır, hemen her gün ve gün boyu sürmüş ise “Majör Depresyon” teşhisi konulur. Ancak pratikte daha az bulgu olsa da kişinin yaşamını olumsuz etkiliyorsa psikolojik tedaviye başvurulmalıdır.

Her zaman zevk alınan şeylere ilgi duymama, isteksizlik, yaşamdan zevk alamama.

Üzüntü, keder, neşelenememe, karamsarlık, umutsuzluk, çaresizlik duyguları.
Suçluluk duygusu; kendine güvende azalma, kendini değersiz, işe yaramaz hissetme.

Uyku bozuklukları (az ya da çok uyuma, uykunun bölünmesi).

Bedensel güçsüzlük, halsizlik, çabuk yorulma.

İştah ve kilo değişiklikleri (Az ya da çok yeme, kilo alma ya da verme).

Hareketlerde ya da düşüncede yavaşlama.

Dikkatini toplayamama.

Ölüm intihar düşünceleri.

Depresyon kişinin, ailesinden ve arkadaşlarından çokça duyduğu “gez, dolaş, kafana takma, boşver” vb. söylemlerle üstesinden gelemeyeceği oldukça önemli bir psikolojik tablodur. Depresyonu yenebilmek ya da depresyondan çıkabilmek için bundan daha fazlasına yani bir uzman desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. Yapılan bilimsel araştırmalar göstermiştir ki depresyon tedavisinde sadece ilaçla tedavi çoğu zaman tek başına işe yaramamaktadır. Bu noktada psikolojik destek ön plana çıkmakta olup psikolojik danışmanlık, psikoterapi depresyon tedavisinde sıklıkla kullanılmakta ve yeterli sonuç vermektedir.

Depresyon tedavi olmasa da kısa sürede kendiliğinden iyileşir mi?

Hayır. Çoğunlukla depresyonun kendiliğinden iyileşebileceği düşüncesi doğru değildir. Eğer tedavi edilmezse aylar hatta yıllar boyu sürebilir. Giderek şiddetlenebilir ve tam bir çaresizlik ve karamsarlık ile kronik bir hale gelebilir. Kimi durumlarda özellikle yaşamsal olaylara bağlı hafif şiddette karamsarlık stres verici olayların azalması sonucunda kendiliğinden düzelebilir. Hafif şiddette depresyonun olduğu bu durumlarda danışmanlık hizmeti ya da destekleyici psikoterapi de tedavi edici olmaktadır.

Depresyon Nasıl Tedavi Edilir?

Depresyon psikoterapisinde aralarında geleneksel psikanalizin de bulunduğu birçok tedavi yaklaşımı kullanılmıştır. Ancak günümüz modern psikiyatrisinde özgün olarak depresyon tedavisinde kullanılan ve etkinliği kanıtlanmış en sık başvurulan yöntem EMDR Terapisi (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) ve Bilişsel Davranışçı Terapi yaklaşımı olmaktadır.
Depresyon ile ilgili yapılan çalışmalarda kişinin geçmişinde travmaların yaygın olduğu bulunmuştur ve travmalara yönelik uygulanan EMDR Terapisinin depresyonun tedavisinde etkili olduğu araştırmalarla da kanıtlanmıştır. Depresyon durumunda kişinin kendine veya çevresindekilere karşı olumsuz inançlarının olduğu sıkça gözlenmektedir. Kişi kendisini suçlu hissedebilir, çevresindekileri suçlamaktan çıkamayabilir veya geleceğe yönelik karamsar bir tutuma sahip olarak güzel günlerin geçmişte kaldığını ve o günlerdeki gibi hissedemeyeceğini ifade edebilir. Bu gibi düşünceler, duygular kişide çok yoğun olduğunda telkinde bulunmak işe yaramayacaktır. Kişinin bir kulağından girip diğer kulağından çıktığını görebiliriz hatta.

Birçok terapi yönteminde daha uzun vadede iyileşme görülürken EMDR Terapisi bu süreci kısaltarak tamamen depresyondan kurtulmaya olanak sağlar. Depresyonun altında yatan olumsuz geçmiş yaşantıların bulunması ve depresyonun ortaya çıkmasında rol oynayan tetikleyici durum terapist ve danışan birlikteliğinde keşfedilerek bu durumlar üzerinden EMDR Terapisi uygulanır. Böylelikle kişi olumsuz düşünce ve duygularından kurtularak pozitif bir bakış açısına sahip olarak geçmişin yüklerinden kurtulur ve özgürleşir.
EMDR Terapisi sadece depresyonunuzu yenmekle kalmaz, geçmiş travmalarınızdan özgürleştirerek kendinizi dönüştürme fırsatı sunar ve kendinize, ilişkilerinize, hayata farklı bir pencereden bakmanıza olanak sağlar.
Bilişsel Davranışçı Terapi kontrollü klinik çalışmalarla depresyonda etkinliği en iyi şekilde gösterilmiş psikoterapi türüdür. Amerikan Psikiyatri Birliği’nin yayınladığı depresyon tedavi kılavuzunda, depresyon tedavisinde Bilişsel Davranışçı Terapi, hafif veya orta şiddette depresyon için tek başına psikoterapi veya ilaç ile birlikte psikoterapi önerilmektedir.

Bu tedavi yaklaşımında terapi süresi kişinin geçmişine, kaynaklarına, terapiye karşı motivasyonuna bağlı olarak değişmekle beraber kısa sürede sonuç alabilmek mümkündür . Kişinin öz kaynaklarını kullanarak sıkıntı yaratan durumlarla başa çıkabilmesine yardımcı olacak becerileri kazandırmak asıl hedeftir. Terapist ve danışanın birlikte çalışarak saptadığı hedeflere ulaşmak ve “değişim” yaratabilmek için seanslar sırasında öğrenilenler seanslar arasında uygulamaya geçirilir. Seans içinde terapistten öğrenilen bilginin beceriye dönüştürülebilmesi için uygulamada “ev ödevleri” ya da egzersizlerden faydalanılır. Özetle bilişsel davranışçı terapi sıkıntı yaratan belirtileri hedef alan, sıkıntıyı azaltmayı, düşünce biçimlerini yeniden gözden geçirmeyi ve sorun çözmede yardımcı olacak yeni stratejiler öğretmeyi amaçlayan etkililiği bilimsel araştırmalarla kanıtlanmış bir psikoterapi türüdür.