Yas ve Kayıp
Kayıp denince aklımıza ilk olarak sevilen birinin ölmesi gelse de, ayrılıklar, boşanmalar ve kişinin sahip olduğu bir rolünü veya becerisini yitirdiği işten atılma, emekli olma, yaşlanma ve hastalanma gibi durumlar da kayıptır. Ancak, ölüm bir sona eriş olması ve geri dönülmezliği nedeniyle bireyin yaşadığı en acı veren bir somut kayıptır. Kayıp sonrasında kişinin yoğun duygular yaşadığı döneme ise yas dönemi denir.
Yas, bir kayıp karşısında verilebilecek en doğal tepkidir. Zorlayıcı bir süreç olan yas tutmaya müdahale edilmesi gereken bir durum olarak bakmak yanlış olacaktır. Ancak müdahale edilmesi gereken, bir desteğin gerekli olduğu durumlara “Patolojik Yas” adı verilmektedir ve normal yas sürecinden ayırt etmek oldukça önemlidir.
Yas Nedir?
Yas, kayıp yaşayan bireylerde bu kayba karşı verilen uyum tepkilerini ifade etmektedir. Yas tepkileri 4 alanda kendini göstermektedir; fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal alanda. Yas kaybedilen kişiyle ilgili tamamlanmamış planları, istekleri, hayalleri ve fantezileri içerir. Bu kavramların ortak noktası yasın kişinin verdiği öznel tepki olmasıdır.
Yas tepkileri incelendiğinde, normal yas ile depresyon belirtileri arasında uyku ve yeme düzensizliği, derin üzüntü, çaresizlik, sosyal içe çekilme gibi birçok ortak nokta gözlenmektedir. Bununla birlikte, sözü edilen tüm bu belirtiler yas sürecinde kısa bir süre için ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, bir kayıp sonrası görülen depresyon normal olarak karşılanmakta ve normal yas sürecinde zamanla azalarak ortadan kalkması beklenmektedir.
Patolojik Yas Nedir?
Kaybın ardından en az altı ay geçmesine rağmen bireyin sosyal ve mesleki yaşam alanlarındaki işlevselliğin giderek bozulması veya önceki işlevsellik düzeyine dönememesi olarak tanımlanabilir. Her bireyde farklı biçimlerde görülmesi nedeniyle anormal yas, komplike yas, çözümlenmemiş yas, maskelenmiş yas, kronik yas, gecikmiş yas gibi değişik şekillerde adlandırılır. Yas tutmanın ilerlemesi gereken süreçlerden geçmeyerek bir noktada takılı kalması ve kişinin kronik olarak yas tutmasıdır.
Yasın Evreleri
1.Evre Şok Ve İnkar: kaybın yaşandığı andan başlayarak birkaç saatten birkaç haftaya kadar sürebilir. Kişi bu dönemde yoğun bir acı çekerek kaybı kabullenmek istemez ve kişi bir hissizlik ve şok içerisinde olabilir. Kaybedilen kişi hayattaymış gibi davranabilir, o kişiye sofrada yer açmak, telefonla aramak gibi.
2. Evre Kızgınlık ve isyan : Bu dönemde kaybeden kişiye özlem artar ve ölen kişiyi arama öfke ve huzursuzluk yaşatır kişiye. Bu süreçte sürekli olarak zihnin ölen kişi ile meşgul olduğu görülmektedir.
3. Evre Pazarlık : Bu dönemde kişi Tanrı ile pazarlık etme girişimlerinde bulunur. Bu aşamada temel düşünce “başıma gelenleri kabul edeceğim ancak bazı şartlarım var” şeklindedir. Artık kayıp kabul edilmeye kayıp sornası hayatın koşulları gözden geçirilmeye başlanmıştır.
4. Evre Depresyon : Kişi kendini büyük bir boşlukta gibi hissedebilir. Ruh halinde düzensizlikler, yalnızlık duygusu, çaresizlik, sosyal çevreden uzaklaşma görülebilir. Bununla birlikte ağlama ,iştah bozuklukları , kayıptan önceki gibi iş yapamama görülebilir.
5. Evre Kabullenme: Bu aşamada kayıp gerçeği kabul edilmektedir. Yasa bağlı gelişen olumsuz tepkilerde azalma görülür ve kişi yavaş yavaş kayıp öncesi yaşamına dönmeye başlar. Bu bir unutma değildir.
Patolojik Yas Tedavisi
Patolojik yasta amaç kişinin kaybettiği kişiyi unutmasını sağlamak değil, bu kayıpla bağlantılı baş edemeği duygularını (suçluluk, özlem, pişmanlık, öfke..) çözümlemek ve yası tamamlama sürecini ilerleterek kişinin normal hayat düzenine dönmesini sağlamaktır. Yas çalışmasında özellikle kişinin yas tutmasına izin verilir ve buna ortam sağlanır buna yönelik çevre düzenlemesi yapılır. Kronik yas sürecinde kişi kaybettiği kişi ile sağlıklı bir vedalaşma gerçekleştirememiştir ve terapi ile danışanın “hoşçakal” diyerek vedalaşması önemlidir. EMDR, diğer bir çok psikolojik travma yaşantısında olduğu gibi kayıp, ayrılık sorunlarının tedavisinde de oldukça etkili ve hızlı bir yöntemdir. Patolojik yas sürecinde olduğunuzu düşünüyorsanız bir uzman yardımı alarak bu süreçten bir yardım eli ile çıkabileceğinizi hatırlatmak isterim. Çevrenizde birinin patolojik yas sürecinde olduğunu gözlemliyorsanız ve artık dinleyerek, konuşarak, destek sağlayarak bir ilerleme alamıyorsanız bir uzman yardımına yönlendirmeniz en etkili yardım olacaktır.